اسمولالیتی و شکاف اسمولال
اسامی مترادف
نام‌های رسمی
چرا آزمایش انجام می شود؟
- در درجه اول، برای تشخیص مسمومیت ناشی از بلع سمومی مانند متانول یا اتیلن گلیکول.
- برای کمک به ارزیابی تعادل آب و الکترولیت بدن.
- برای بررسی سطح پایین سدیم در خون (هیپوناترمی).
چه زمانی باید آزمایش انجام شود؟
- وقتی متانول، اتیلن گلیکول یا الکل ایزوپروپیل مصرف شده باشد.
- وقتی سطح سدیم خون کم است.
نمونه مورد نیاز
نمونه خون وریدی و گاهی اوقات یک نمونه ادرار رندم جمع‌آوری می‌شود.
آیا برای انجام این تست به آمادگی خاصی نیاز است؟
ممکن است آمادگی خاصی نیاز نباشد. برخی از پزشکان ممکن است به شما دستورالعمل‌هایی را بدهند، برای نمونه ممکن است که از شما بخواهند که ۶ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید (به غیر از آب چیزی ننوشید) و یا ۱۴-۱۲ ساعت قبل از آزمایش، مصرف مایعات را محدود کنید.
شرح آزمایش
اسمولالیته اندازه‌گیری تعداد ذرات محلول در یک مایع است. اسمولالیته آزمایشی است که میزان مواد محلول مانند سدیم، پتاسیم، کلرید، گلوکز و اوره را در نمونه خون و گاهی در ادرار اندازه‌گیری می‌کند. به صورت جایگزین می‌توان اسمولالیته را از مواد اصلی حل شده که انتظار می‌رود درخون یا ادرار باشد تخمین زد.
تعادل آب در بدن یک روند پویا (دینامیک) است که با کنترل مقدار آب دفع شده از طریق کلیه (ادرار) و با افزایش یا کاهش نوشیدن آب به کمک مکانیسم "تشنگی" تنظیم می‌شود. در یک فرد سالم، بدن تغییرات مقدار آب و ذرات موجود در خون را متوجه می‌شود و به آن‌ها واکنش نشان می‌دهد.
- هنگامی که اسمولالیته خون با کاهش مقدار آب در خون یا افزایش تعداد ذراتی مانند سدیم، کلرید و گلوکز افزایش می‌یابد، غده‌ی هیپوتالاموس هورمونی به نام هورمون ضد ادرار (ADH) آزاد می‌کند.
کلیه‌ها با نگهداری آب و تولید ادرار غلیظ‌تر به ADH پاسخ می‌دهند. آب نگهداری شده خون را رقیق کرده و اسمولالیته خون را به حالت طبیعی کاهش می‌دهد. این امر همچنین باعث افزایش حجم خون و فشار خون می‌شود. اگر این عمل برای نگهداری تعادل آب کافی نباشد، تشنگی نیز تحریک می‌شود تا فرد مبتلا آب بیش‌تری بنوشد.
- وقتی اسمولالیته خون کاهش می‌یابد، آزاد شدن ADH سرکوب می‌شود، کلیه‌ها ادرار رقیق‌تری را دفع می‌کنند، مقدار آب موجود در بدن کاهش می‌یابد، تشنگی کاهش می‌یابد و اسمولالیته خون به حالت طبیعی می‌رسد (افزایش می‌یابد).
- آزمایش اسمولالیته خون (سرم) در درجه اول اندازه‌گیری سدیم محلول در سرم (قسمت مایع خون) است. سدیم مهم‌ترین الکترولیت موجود در خون و ادرار است. به همراه پتاسیم، کلرید و CO2 (در فرم بی‌کربنات) به خنثی بودن الکتریکی در بدن کمک می‌کند و تعادل اسید و باز را حفظ می‌نماید.
سدیم از طریق رژیم غذایی وارد بدن می‌شود و به طور معمول توسط کلیه‌ها در ادرار نگهداری یا دفع می‌شود تا غلظت آن در خون در حد سلامت حفظ شود. علاوه بر الکترولیت‌ها، گلوکز و اوره در اسمولالیته نقش دارند. به طور معمول نقش آن‌ها کم است، اما وقتی کسی دارای گلوکز خون بالا باشد (هیپرگلیسمی، همانطور که در دیابت درمان نشده مشاهده می‌شود) یا اوره خون بالا داشته باشد (در بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیه دیده می‌شود)، تأثیر آن‌ها می‌تواند قابل توجه باشد. اسمولالیته سرم اغلب در موارد مشکوک به مسمومیت یا مصرف بیش از حد اندازه‌گیری می‌شود. سمومی مانند متانول، ایزوپروپیل الکل، اتیلن گلیکول، پروپیلن گلیکول و استون و داروهایی مانند سالیسیلات‌ها (آسپرین) نیز در صورت مصرف به مقدار زیاد می‌توانند بر اسمولالیته تأثیر بگذارند.
آزمایش اسمولالیته ادرار در درجه اول مواد زائد اوره و کراتینین را اندازه‌گیری می‌کند. اوره و کراتینین با سرعت نسبی ثابت توسط بدن تولید و دفع می‌شوند.
یک شکاف اسمولال سرمی (شکاف اسمزی) نیز ممکن است محاسبه شود. منظور از شکاف اسمولال، اختلاف بین نتایج اسمولالیته اندازه‌گیری شده و محاسبه شده (تخمینی) است. برای محاسبه شکاف اسمولال، باید آزمایش سدیم خون، نیتروژن اوره خون (BUN) و گلوکز انجام شود تا اسمولالیته مورد انتظار محاسبه شود. برخی از نسخه‌های محاسبه اسمولالیته مورد انتظار شامل اندازه‌گیری اتانول نیز است. افزایش شکاف اسمولال (بیش‌تر از ۱۰) نشان‌دهنده وجود موادی مانند سموم، آسپرین (سالیسیلات‌ها) یا مانیتول است.