هورمون رشد (GH) هورمونی است که برای رشد و نمو طبیعی کودکان ضروری است. این هورمون باعث رشد قدی مناسب استخوان از بدو تولد تا بلوغ می‌شود. هم در کودکان و هم در بزرگسالان، هورمون رشد به تنظیم میزان تولید انرژی بدن از طریق غذا (متابولیسم) و ساخت لیپیدها، پروتئین‌ها و گلوکز (قند) کمک می‌کند. همچنین به تنظیم تولید سلول‌های قرمز خون و توده عضلانی کمک می‌کند.

هورمون رشد توسط غده هیپوفیز که یک غده کوچک واقع در قاعده‌ی مغز در پشت پل بینی است ترشح می‌شود. به طور معمول در طول شبانه روز به صورت پالس (ضربانی) آزاد می‌شود و قله‌های ترشح آن بیش‌تر در طول شب اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، تفسیر یک اندازه‌گیری واحد از سطح GH در خون دشوار است و از نظر بالینی معمولا مفید نیست. اگر نمونه در حین پالس گرفته شود، مقدار بالاتر و اگر در یک دوره بین پالس‌ها گرفته شود، مقدار آن کم‌تر خواهد بود.

بنابراین، روش‌هایی به نام آزمایشات تحریک و سرکوب هورمون رشد اغلب برای تشخیص شرایط ناشی از کمبود یا افزایش هورمون رشد استفاده می‌شوند. این روش‌ها همراه با علائم و نشانه‌ها و سطوح فاکتور رشد (به عنوان مثال، فاکتور رشد شبه انسولین ۱ (IGF-1) و پروتئین اتصال دهنده فاکتور رشد انسولین ۳) استفاده می‌شود. برای جزئیات بیش‌تر در قسمت "سوالات متداول" موضوع "چگونه از این تست استفاده می‌شود؟" را ببینید.

کمبود هورمون رشد

برخی از کودکان در بدو تولد دچار کمبود هورمون رشد هستند (مادرزادی)، اما بعضی از آن‌ها ممکن است به علت آسیب مغزی یا تومور بعداً دچار کمبود این هورمون شوند. این شرایط می‌تواند بر غده هیپوفیز تأثیر بگذارد و باعث کاهش عملکرد هیپوفیز و در نتیجه کاهش تولید هورمون‌های هیپوفیز شود.

گاهی، علت کمبود شناخته شده نیست، که تحت عنوان ایدیوپاتیک نامیده می‌شوند.

در بزرگسالان، هورمون رشد در تنظیم تراکم استخوان، توده عضلانی و متابولیسم گلوکز و لیپید نقش دارد. همچنین می‌تواند بر عملکرد قلب و کلیه تأثیر بگذارد. کمبودها ممکن است از کودکی شروع شوند یا در بزرگسالی ایجاد شوند، برای مثال، به دلیل آسیب به غده هیپوفیز ناشی از آسیب به سر، تومور مغزی، یا جراحی یا پرتودرمانی ایجاد شوند. این عوامل می‌توانند منجر به کاهش هورمون‌های هیپوفیز (کم کاری هیپوفیز) شوند. 

ازدیاد هورمون رشد

افزایش سطح هورمون رشد اغلب اوقات به دلیل تومور هیپوفیز (معمولاً خوش‌خیم) است.

ترشج بیش از حد این هورمون در کودکان می‌تواند باعث رشد استخوان‌های بلند آن‌ها بیش از بلوغ شود، و وضعیتی بنام ژیگانتیسم یا غول پیکری را پدید آورد با ارتفاع ۷ فوت یا بیش‌تر که البته این شرایط بسیار نادر است، کسانی که ترشح بیش از حد هورمون رشد دارند ممکن است قسمت‌های برجسته و برآمده‌ی روی صورت آن‌ها مانند بینی، لب‌ها و یا لاله‌های گوش ضخیم‌تر شده باشند، ضعف عمومی، تاخیر در بلوغ و سردرد نیز از دیگر علائم مربوطه است. تومورهای هیپوفیز که هورمون رشد اضافی آزاد می‌کنند، در صورت بزرگ شدن می‌توانند باعث از بین رفتن بینایی شوند.

هورمون رشد  بیش از حد در بزرگسالان می‌تواند منجر به حالت نادری بنام آکرومگالی شود، که نه با افزایش طول استخوان بلکه با ضخیم شدن استخوان همراه است. اگرچه علائمی مانند ضخیم شدن پوست، تعریق، خستگی، سردرد و دردهای مفصلی در ابتدا می‌توانند نامحسوس باشند، اما افزایش سطح GH می‌تواند منجر به بزرگ شدن دست و پا، بزرگ شدن استخوان‌های صورت، سندرم تونل کارپ و بزرگ شدن غیرطبیعی اندام‌های داخلی شود. GH اضافی همچنین می‌تواند باعث ایجاد زائده‌های گوشتی بر روی پوست و پولیپ‌های روده‌ای شود.

غالبا تومور هیپوفیز که باعث تولید بیش از حد GH می‌شود، می‌تواند با جراحی برداشته شود و یا با دارو یا پرتودرمانی درمان شود. در بیش‌تر موارد، این روند باعث می‌شود که سطح GH و IGF-1 به سطح نرمال یا تقریباً نرمال برگردد.

در صورتی که اقدام درمانی صورت نگیرد، آکرومگالی و غول آسایی می‌توانند منجر به عوارضی مانند دیابت نوع ۲، افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون بالا، آرتریت و به طور کلی کاهش طول عمر شوند.

چگونه نمونه برای آزمایش جمع‌آوری می‌شود؟

هورمون رشد به صورت پالسی آزاد می‌شود، و یک بار اندازه‌گیری آن در یک مقطع زمانی معمولاً از نظر بالینی مفید نیست. بنابراین، سطح هورمون رشد معمولاً با استفاده از روش‌های سرکوب یا تحریک هورمون رشد اندازه‌گیری می‌شود. پس از ۱۰ تا ۱۲ ساعت ناشتایی، یک نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود. سپس، تحت  نظر پزشک، روش سرکوب یا تحریک انجام می‌شود. این حالت ممکن است شامل استفاده از تزریق داخل وریدی (به صورت انفوزیون) باشد. سپس در فواصل زمانی مشخص نمونه خون از ورید (یا در صورتی که کاتتروریدی برای انفوزیون در محل باشد از طریق آن) گرفته می‌شود.

گاهی، به دنبال یک ناشتایی و استراحت یا پس از یک دوره ورزش شدید، نمونه‌ی خون گرفته می‌شود.

آیا برای اطمینان از کیفیت نمونه، آمادگیِ خاصی برای انجام آزمایش نیاز است؟

هر دستورالعملی را که به شما داده می‌شود رعایت کنید. در بیش‌تر موارد، باید ناشتا باشید. استراحت یا ورزش شدید برای یک دوره زمانی قبل از جمع‌آوری نمونه ممکن است لازم باشد.

کودکان و نوجوانانی که از نظر کمبود هورمون رشد مورد آزمایش قرار می‌گیرند باید چند روز قبل از آزمایش برای درمان با استروئیدهای جنسی آماده شوند. چنین درمانی تحریک تعداد پاسخ‌های کاذب پائین هورمون رشد را کاهش می‌دهد. پزشکی که آزمایش GH را درخواست می‌دهد باید نسخه‌ای از این داروها را به والدین کودک ارائه دهد. برخی از پزشکان نیز قبل از آزمایش پروپرانولول را تجویز می‌کنند تا تعداد پاسخ‌های کاذب پایین هورمون رشد را  نسبت به تحریک کاهش دهند.