کورتیزول
اسامی مترادف
نام‌های رسمی
چرا آزمایش انجام می شود؟
- برای کمک به تشخیص سندرم کوشینگ یا نارسایی اولیه یا ثانویه غدد فوق کلیوی (بیماری آدیسون)
- برای تشخیص بیماری‌های مؤثر بر غده هیپوفیز یا غدد فوق کلیه
چه زمانی باید آزمایش انجام شود؟
هنگامی که پزشک به تولید بیش از حد یا کمبود کورتیزول مشکوک است.
نمونه مورد نیاز
نمونه خون گرفته شده از ورید بازو یا یک نمونه ادرار تصادفی یا نمونه ادرار ۲۴ ساعته. گاهی ممکن است از یک نمونه بزاق استفاده شود.
آیا برای انجام این تست به آمادگی خاصی نیاز است؟
ممکن است لازم باشد قبل از جمع‌آوری نمونه استراحت کنید. برای آزمایش کورتیزول بزاقی، ممکن است به شما آموزش داده شود که از خوردن، آشامیدن یا مسواک زدن دندان‌ها برای مدت‌زمانی (که ممکن است بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه باشد) قبل از آزمایش خودداری کنید. هر دستورالعملی را که به شما داده می‌شود، انجام دهید.
شرح آزمایش
کورتیزول هورمونی است که در متابولیسم پروتئین‌ها، لیپیدها و کربوهیدرات‌ها نقش دارد. این هورمون سطح گلوکز خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به حفظ فشارخون کمک می‌کند و همچنین به تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. بیش‌تر کورتیزول موجود در خون به پروتئین متصل است. فقط درصد کمی "آزاد" و از نظر بیولوژیکی فعال است. کورتیزول آزاد در ادرار ترشح می‌شود و در بزاق حضور دارد. این آزمایش میزان کورتیزول را در خون، ادرار یا بزاق اندازه‌گیری می‌کند. سطح کورتیزول در خون (و همچنین ادرار و بزاق) به طور طبیعی در یک الگوی "تغییر روزانه" افزایش و کاهش می‌یابد. به این صورت که در اوایل صبح اوج می‌گیرد، سپس در طول روز کاهش می‌یابد و حدود نیمه‌شب به کم‌ترین حد خود می‌رسد. این الگو می‌تواند زمانی تغییر کند که فرد در شیفت‌های نامنظم کار می‌کند (مانند شیفت شب) و در ساعات مختلف روز می‌خوابد و وقتی بیماری یا شرایطی تولید کورتیزول را محدود یا تحریک کند این اختلال ایجاد می‌شود.
کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی (دو اندام مثلثی شکل که در بالای کلیه‌ها قرار دارند)، تولید و ترشح می‌شود. تولید هورمون توسط هیپوتالاموس در مغز و غده هیپوفیز (اندام کوچکی که در زیر مغز واقع‌شده است)، تنظیم می‌شود. هنگامی‌که سطح کورتیزول خون کاهش می‌یابد، هیپوتالاموس هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) را آزاد می‌کند که غده هیپوفیز را به سمت تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک هدایت می‌کند. هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک غدد فوق کلیه را برای تولید و آزادکردن کورتیزول تحریک می‌کند. برای تولید مقادیر مناسب کورتیزول، باید هیپوتالاموس، هیپوفیز و غدد فوق کلیوی به‌درستی کار کنند. به گروهی از علائم و نشانه‌ها که با سطح بالای غیرطبیعی از کورتیزول مشاهده می‌شود، سندرم کوشینگ گفته می‌شود. افزایش تولید کورتیزول می‌تواند در موارد زیر مشاهده شود:
- تجویز مقادیر زیادی هورمون‌های گلوکوکورتیکواستروئید (مانند پردنیزون، پردنیزولون یا دگزامتازون) که برای درمان انواع بیماری‌ها مانند بیماری‌های خود ایمنی و برخی تومورها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- تومورهای تولید کننده‌ی هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک در غده هیپوفیز و یا در سایر قسمت‌های بدن
- افزایش تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی، به دلیل تومور یا به دلیل رشد بیش‌از حد بافت‌های فوق کلیوی (هیپرپلازی)
- به ندرت، در اثر تومورهایی در قسمت‌های مختلف بدن که CRH تولید می‌کنند.
کاهش تولید کورتیزول می‌تواند در موارد زیر مشاهده شود:
- غده هیپوفیز کم‌کار یا تومور غده هیپوفیزی که تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را مهار می‌کند و این حالت به‌عنوان نارسایی ثانویه آدرنال شناخته می‌شود.
- غدد فوق کلیوی کم‌کار یا آسیب‌دیده (نارسایی آدرنال) که تولید کورتیزول را محدود می‌کند. این به‌عنوان نارسایی اولیه آدرنال شناخته می‌شود و همچنین به‌عنوان بیماری آدیسون شناخته می‌شود.
- پس از قطع درمان با هورمون‌های گلوکوکورتیکواستروئید، به ویژه اگر پس از استفاده طولانی مدت به صورت خیلی سریع قطع شود.
چگونه نمونه برای آزمایش جمع‌آوری می‌شود؟
معمولاً، خون از ورید بازو گرفته می‌شود، اما گاهی اوقات ممکن است ادرار یا بزاق آزمایش شود. آزمایش کورتیزول خون ممکن است در حدود ساعت ۸ صبح، زمانی که کورتیزول باید در اوج باشد و دوباره در حدود ساعت ۴ بعدازظهر، زمانی که سطح باید به طور قابل توجهی کاهش یابد، انجام شود.
گاهی اوقات در حال استراحت، زمانی که میزان کورتیزول در پایین‌ترین سطح است (درست قبل از خواب) آزمایش اندازه‌گیری کورتیزول انجام می‌شود. این کار اغلب با سنجش کورتیزول در بزاق به‌جای خون انجام می‌شود تا به دست آوردن نمونه آسان‌تر شود. بزاق برای آزمایش کورتیزول معمولاً با قرار دادن سواب در دهان و چند دقیقه انتظار درحالی‌که سواب از بزاق اشباع می‌شود، جمع‌آوری می‌شود. تهیه بیش از یک نمونه به پزشک اجازه می‌دهد تا الگوی روزانه ترشح کورتیزول (تغییرات روزانه) را ارزیابی کند.
گاهی از نمونه‌ی ادرار برای تست کورتیزول استفاده می‌شود، برای این منظور معمولا از نمونه ادرار ۲۴ ساعته استفاده می‌شود اما گاهی اوقات ممکن است آزمایش روی یک نمونه ادرار صبحگاهی انجام شود.
آیا برای اطمینان از کیفیت نمونه نیاز به آماده سازی آزمایش می باشد؟
ممکن است آماده سازی آزمایش لازم باشد. دستورالعمل‌هایی را که تا زمان جمع‌آوری نمونه، استراحت و یا هرگونه آماده‌سازی خاص پیش از آزمایش داده می‌شود، پیروی کنید.
آزمایش بزاق نیاز به دقت ویژه‌ای در به دست آوردن نمونه دارد. ممکن است به شما آموزش داده شود که قبل از آزمایش از خوردن، آشامیدن یا مسواک زدن برای مدت زمانی خودداری کنید. (در حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه) دستورالعمل‌های خاصی را که ارائه می‌شود دنبال کنید.
آزمایش تحریک یا سرکوب نیاز دارد که یک نمونه خون اولیه گرفته و سپس مقدار مشخصی دارو داده شود، آنگاه نمونه‌های بعدی خون در زمان‌های مشخص شده، گرفته می‌شود.